«Ουδείς επικινδυνότερος εχθρός εκ του ευεργετηθέντος αχαρίστου» (Αρίσταρχος ο Θετταλός 420 π.Χ.)

Τις σκέψεις του συμμαθητή μας Απόστολου Κατσίκη δημοσίευσε η εφημερίδα «Ηπειρωτικός Αγών» στις 3 Νοεμβρίου 2021, με αφορμή την καταστροφή της προτομής του Νικολάου Ζωσιμά, που βρίσκονταν στο προαύλιο του Προτύπου Λυκείου της Ζωσιμαίας Σχολής. Οι σκέψεις του εκφράζουν και τα δικά μας συναισθήματα για την αποτρόπαια αυτή πράξη. Ακολουθεί η παρουσίαση του άρθρου.

Το πρωΐ της 23^ης Οκτωβρίου, μια εξαιρετικά οδυνηρή και πρωτόγνωρη (;) για τα χρονικά και ήθη της περιοχής, έκπληξη, περίμενε τους κατοίκους και περαστικούς της περιοχής Αρχιμανδρειού – Αγ. Αικατερίνης – Ζωσιμαίας Σχολής: η προτομή του Θεοδοσίου Ζωσιμά, που για δεκαετίες στέκονταν αγέρωχη και κοσμούσε τον προαύλιο χώρο της Νέας Ζωσιμαίας Σχολής- έκφραση ευγνωμοσύνης των μαθητών,  καθηγητών  και των πολιτών των Ιωαννίνων προς τον εκπρόσωπο της σεπτής αδελφότητας των Ζωσιμάδων- έκειτο καταγής διαμελισμένη, θύμα βάνδαλων χειρών και ελλιπών εγκεφάλων.

Παρότι είναι προφανές, κατά τη γνώμη μου, ότι η πράξη αυτή αποτελεί προϊόν θερμοκέφαλης αντίδρασης στον ισχύοντα νόμο περί Προτύπων Σχολείων, εξού και το μένος κατά των ιδρυτών της Ζωσιμαίας Σχολής, του αρχαιοτέρου εν λειτουργία σχολείου στον ελληνικό χώρο, η οποία εδώ και δύο περίπου αιώνες αποτέλεσε-αποτελεί πνευματικό φάρο των Ιωαννίνων, και όχι μόνο, δεν παύει να είναι όχι μόνο αποκλίνουσα προς υγιείς αρχές και αξίες αλλά και άνευ ουσιαστικής σημασίας (σε πρακτικό επίπεδο). Η προτομή, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα επανέλθει στη θέση της, εκπέμποντας το μήνυμα της ευποιΐας, της ευεργεσίας, της ανιδιοτελούς προσφοράς αλλά και της ευγνωμοσύνης των ευεργετηθέντων.

 (Μου είναι αδιανόητο να αποδώσω τον εν λόγω βανδαλισμό σε μαθητές ή εν γένει άτομα που σχετίζονται με τη Σχολή, θα συνιστούσε ιεροσυλία και το άκρον άωτον της αγνωμοσύνης!).

Η όλη πράξη, σαφώς κατακριτέα στη  βάση κάθε αξιακού συστήματος, ως προϊόν βεβήλωσης και ανεξαρτήτως αιτίων, παραπέμπει στο μείζον θέμα της επαναλαμβανόμενης στην πόλη μας καταστροφής μνημείων, θρησκευτικού-λατρευτικού, πολιτιστικού, ιστορικού χαρακτήρα, προτομών και αδριάντων, εκφραστών και εκπροσώπων του πνεύματος και της τέχνης, και τούτο ανεξάρτητα από συγκεκριμένα ορατά και κρυμμένα κίνητρα, και σε φαινόμενα τα οποία έχουν λάβει χώρα συχνά κατά το παρελθόν και εξακολουθούν δυστυχώς να είναι παρόντα και να εμφανίζονται σε διαφορετικούς χώρους, ως δήθεν προϊόντα έκφρασης διαμαρτυρίας. Αναφέρομαι σε περιστατικά τα οποία συνδέονται με βεβηλώσεις του εβραϊκού νεκροταφείου της πόλης μας, πλειστάκις και συστηματικά θα έλεγα, βανδαλισμούς, βαψίματα και ακρωτηριασμούς προτομών ανθρώπων του πνεύματος σε πάρκα (Άλσος, Λιθαρίτσια, Κεντρική πλατεία), στρατιωτικών, αγωνιστών, για να μην συμπεριλάβω στα παραπάνω τα εκατοντάδες Graffiti που «κοσμούν» τις προσόψεις καταστημάτων, σπιτιών, ευαγών ιδρυμάτων, πανεπιστημιακών σχολών, σχολείων κ.ά.

Εάν αναλύσουμε κάθε περίπτωση, εάν δηλ. από το αιτιατό (το αποτέλεσμα) επιστρέψουμε στο αίτιο, ίσως καταλήξουμε σε ερμηνευτικά σχόλια για τα κίνητρα, το ποιόν και την ιδεολογική μορφωτική-πολιτιστική επιφάνεια των συνήθων “γνωστών-αγνώστων”, αλλά πολλές φορές με προφανή ταυτότητα δραστών.

Οι δράστες των βεβηλώσεων στο εβραϊκό νεκροταφείο ανήκουν σαφώς στην κατηγορία των ακροδεξιών στοιχείων της κοινωνίας μας, άρα η ερμηνεία των συγκεκριμένων πράξεων πασιφανής και παραπεμπτική σε συγκεκριμένη ιδεολογία.

Οι δημιουργοί των Graffiti (πολλά των οποίων σημειωτέον είναι όντως από καλλιτεχνική άποψη εξαιρετικής αισθητικής), «εκτονώνονται» καλλιτεχνικά σε τοίχους, ρολά και βιτρίνες, συνήθως μη λειτουργικών κτηρίων, (βλ. Ανεξαρτησίας), ίσως αναζητώντας εκεί χώρους έκφρασης, δεδομένου ότι η πόλη δεν διαθέτει, όπως άλλες, σχετικούς χώρους, ακολουθώντας τάσεις και ρεύματα της εποχής (τέχνη του δρόμου, Arte povera).

Είναι όμως, για μένα τουλάχιστον, αδιανόητο και ανεξήγητο το γεγονός της καταστροφής μνημείων, κυρίως προτομών επιφανών συμπολιτών μας, εκπροσώπων της λογοτεχνίας και των τεχνών, όπως συμβαίνει σε δημόσιους χώρους (μια περιήγηση στο Άλσος και στα Λιθαρίτσια, όπου η κατάσταση των προτομών των Κρυστάλλη, Χρηστοβασίλη, Λαμπρίδη, Κουρίλα κ.ά., επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές). Το πλέον ορατό τοις πάσι και κραυγαλέο παράδειγμα βανδαλισμού σημαίνοντος προσώπου της πόλης μας, εμφανίζεται στην κεντρική πλατεία στον κήπο του «Διεθνούς», όπου ο δημόσιος άνδρας Δήμαρχος, βουλευτής και μέγας ευεργέτης των Ιωαννίνων Βασίλειος Πυρσινέλας, μας «χαιρετάει» καθημερινά χωρίς μύτη!

Κάποιοι, στο πνεύμα των καιρών και της επιπόλαιης, εύκολης και επιφανειακής ερμηνείας γεγονότων και συμβάντων, έχουν έτοιμη την απάντηση-δικαιολογία: πρόκειται για πράξεις «ανώριμων» νέων, ή μεμονωμένων ατόμων ή «προβληματικών» ή εκπροσώπων ακραίων στοιχείων, ομάδων κ.λπ.

Κι εδώ τοποθετείται ως περιεχόμενο η περίφημη σαιξπηρική έκφραση «κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας»… ήτοι της κοινωνίας μας.

Ποιοι είναι οι βεβηλωτές του εβραϊκού νεκροταφείου, αυτοί που έχουν γαλουχηθεί με φασιστικές ιδέες, πόθεν προέχονται και ποια η διαπαιδαγώγησή τους; Γνωρίζουν άραγε ότι ανέκαθεν η ανεξιθρησκεία αποτελούσε προνόμιο και χαρακτηριστικό γνώρισμα των Ιωαννίνων, και τούτο ανεξάρτητα από το θεσμικό πλαίσιο διακυβέρνησης, και ότι όλοι οι κάτοικοι της πόλης (ανεξαρτήτως θρησκεύματος) συνέβαλαν ατομικά ή συλλογικά στην ανέλιξη της πόλης μας;

Γνωρίζουν άραγε οι βεβηλώσαντες τις προτομές των λογοτεχνών στο Άλσος ποιο το λογοτεχνικό τους έργο, έχουν διαβάσει, φερ’ ειπείν, ένα διήγημα του Χρηστοβασίλη ή του Κρυστάλλη και έχουν πληροφορηθεί για την εθνική τους δράση; Κατ’ αναλογία, ποια η προσφορά των καλλιτεχνών, των οποίων τα έργα κοσμούν την πόλη, στην τέχνη και στην υστεροφημία των Ιωαννίνων ως τόπο καλλιτεχνικής δημιουργίας;

Γνωρίζουν άραγε το ποιόν, τις κακουχίες, τις θυσίες και το αίμα που χύθηκε από αγωνιστές για τα ιδανικά της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας;

Όσοι αθλούνται στο Γιαννιώτικο Σαλόνι και όσοι απολαμβάνουν τον καφέ τους ακριβώς μπροστά από την προτομή του, γνωρίζουν το δωρητή (Πυρσινέλα) και το μεγαλείο της προσφοράς του στην πόλη;

Και τέλος, έχουν υπόψη τους έστω κατ’ ελάχιστον, οι διαπράξαντες, από στρεβλή ιδεοληψία θεωρώ, την κατάπτυστη πράξη της βεβήλωσης της προτομής του Ζωσιμά,  ως αντίδραση στην προτυποποίηση της Σχολής,  το έργο των Ζωσιμάδων (καθώς και των άλλων ευεργετών της ευάνδρου Ηπείρου) και ποια θα ήταν η Εκπαίδευση και η Παιδεία στα Γιάννενα –που εθεωρούντο «πρώτα στ’ άρματα στα γρόσια και στα ΓΡΑΜΜΑΤΑ» αλλά και ευρύτερα στη Βαλκανική, εάν οι ευεργέτες δεν στερούνταν τα πάντα για να διαθέσουν ανιδιοτελώς την περιουσία τους «επ’  αγαθώ της Παιδείας και του Έθνους» και να καταστήσουν τα Γιάννενα «Μητρόπολη πάσης μαθήσεως»; Έχουν υπολογίσει πόσοι μαθητές φοίτησαν στη Ζωσιμαία Σχολή αυτά τα 200, σχεδόν, χρόνια συνεχούς λειτουργίας της και πόσοι από αυτούς συνέβαλαν, μετά την αποφοίτησή τους, στη διαμόρφωση και πρόοδο του ελληνικού κράτους;

(Ίσως) η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα-προβληματισμούς συναρτάται με το αξιακό σύστημα το οποίο έχει επικρατήσει – κυριαρχήσει τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας (και για το οποίο δυστυχώς λίγο-πολύ όλοι είμαστε συνυπεύθυνοι). Και καταρχάς το εκπαιδευτικό σύστημα που βρίσκεται στη βάση της διαπαιδαγώγησης. Το γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά αλλά θα θέσω τη «ρητορική» ερώτηση: η εκπαίδευση, εκτός από την παροχή κάποιων γνώσεων, δεξιοτήτων και κυρίως «τεχνικών» εισαγωγής στα ΑΕΙ, πόσο ικανοποιεί την απαίτηση για δημιουργία πολιτών με (πολύμορφη) Παιδεία, αισθητική αγωγή και διασύνδεση βασικών αρχών με τις προσδοκίες για το μέλλον;

Η πόλη, τα θεσμικά της όργανα και η κοινωνία ευρύτερα, πόσο (έχουν συμβάλει), συμβάλλουν στη διαμόρφωση συνθηκών με καίριες και ουσιαστικές παρεμβάσεις, ώστε οι νέοι άνθρωποι -αυριανοί πολίτες- να αποκτήσουν και γνώση και αισθητική, αντάξια της ιστορίας και της παράδοσης αυτής της πόλης, ώστε να εκτιμήσουν και αγαπήσουν τον τόπο κατοικίας τους και τα στοιχεία του;

(Υπενθυμίζω την παρέμβασή μου στις 31-12-2020 με σχόλιο στον «Ηπειρωτικό Αγώνα» και την επισήμανσή μου για την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η προτομή του Πυρσινέλα, καθώς  και την προτροπή-παράκληση να αποκατασταθεί η σπασμένη μύτη του… «στου κουφού την πόρτα» και «επί ματαίω», ακόμη έτσι είναι ακρωτηριασμένη).

Επανερχόμενος στο θλιβερό συμβάν της καταστροφής της προτομής του Ζωσιμά στη Γεραρά Ζωσιμαία Σχολή, που αποτέλεσε και την αφορμή για τη συγγραφή του παρόντος, ο Σύλλογος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής, θα επιδιώξει με κάθε μέσο, ως οφειλόμενη έκφραση ευγνωμοσύνης προς την τροφό Σχολή και τους ιδρυτές της, την επανατοποθέτηση της προτομής τού Ζωσιμά στην αρχική της θέση. Το πρόβλημα όμως παραμένει: ως πότε η πόλη και η κοινωνία θα ανέχονται τέτοιου είδους παρεμβάσεις ανεγκέφαλων, ανιστόρητων, αχάριστων και αγνωμόνων ατόμων;

Και, ως πρόταση «πρόληψης και θεραπείας», μήπως ο Δήμος, το Πανεπιστήμιο, διάφοροι άλλοι φορείς, θα πρέπει να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να συντάξουν πρόγραμμα εκδηλώσεων με στόχο την ενημέρωση για ανθρώπους που προσέφεραν,  τίμησαν και δόξασαν αυτήν την πόλη, τη γνωριμία με τα παραδοσιακά και ιστορικά της κτήρια, τα μνημεία και με την μακραίωνη ιστορία της;

Είμαι (σχεδόν) βέβαιος ότι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, εάν οι διαπράξαντες- διαπράττοντες τους βανδαλισμούς και τις βεβηλώσεις που προανέφερα, γνώριζαν πραγματικά το βίο, την πολιτεία και το μεγαλείο της ψυχής και της προσφοράς των προσώπων που προσέβαλαν βάναυσα με τις πράξεις τους, δεν θα είχαν προβεί (ίσως) στις συγκεκριμένες ενέργειες. Διότι η έγκριτη γνώση και η αποδοχή υγιών διαχρονικών αξιών και αρχών, πέρα από τα συναισθήματα, σε οδηγεί στο να εκτιμήσεις, αγαπήσεις και σεβαστείς πρόσωπα, και την παρούσα ιστορία του τόπου που κατοικείς. Εν τέλει προσφέρει ορθολογική κρίση που συνιστά γνώμονα και πυξίδα για τη διαμόρφωση ήθους στην πορεία της ζωής.

Υ.Γ. Το συμβάν στη Ζωσιμαία έλαβε χώρα στις 23 Οκτωβρίου. Πραγματικά εκπλήττομαι διότι εκτός από το Σύλλογο Αποφοίτων, μέχρι τώρα, ουδείς, θεσμικό πρόσωπο, θεσμικό όργανο, σύλλογοι κ.λπ., αντέδρασε. Αναρωτιέμαι κανέναν άλλο δεν ενόχλησε η συγκεκριμένη πράξη;

Απόστολος Ν. Κατσίκης

Απόφοιτος Ζωσιμαίας Σχολής

Ομ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων

Απόστολος Κατσίκης