Απόσπασμα απο το βραβευμένο απο την Ακαδημία Αθηνών βιβλίο του Στεφάνου Ν. Μπέττη με τίτλο:
«ΟΙ ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ»
εκδόσεων Ζωσιμαίας Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης 1990.
…….. Κορύφωμα τέλος των προς τους μεγίστους ευεργέτες Ζωσιμάδες εκδηλώσεων τιμής και ευγκωμοσύνης αποτέλεσε το 50 ακριβώς μετά το θάνατο του Νικολάου μέρες τελεσθέν στην Αθήνα πάνδημο μνημόσυνό τους. Την τελετή, που θα γινόταν στο ναό της Αγίας Ειρήνης και στην οποία κλήθηκαν να παραστούν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου και του Γυμνασίου Αθηνών με τους μαθητές τους, οι Αρχές της πρωτεύουσας και πλήθος κόσμου, επιμελήθηκε επιτροπή πενταμελής απο τους Γ. Αινιάνα, Γ. Μαυροκορδάτο, Γ. Γεννάδιο, Ν. Σχοινά και Περικλή Αργυρόπουλο. Σχετική απόφαση της οργανωτικής αυτής επιτροπής έγραφε:
«Επειδή η μακαρία Ζωσιμαία πεντάς, άνδρες πολλάς και μεγάλας ωφελείας τω γένει παρεσχηκότες, ουδέν ανέκαθεν πνέοντες, ότι μή την αγάπην και την εύκλειαν της πατρίδος, αφθόνοις τε δαπάναις και προθυμία λιπαρεί την Ελλάδα ευαρεστήσαντες τα μεν διδασκαλείων πολλαχού της Ελλάδος εγκαταστάσει τα δε και βιβλίων εκδόσεσιν όσα γε και αριθμείν χαλεπόν, βιβλιοθήκας τε μήν και αρχαιολογικαίς συλλογαίς τας πόλεις πλουτίσαντες και δή και τη ορθοδόξω εκκλησία ευσεβώς και προθύμως πλείστ΄ όσα αναθέμενοι μάλιστα….. έδοξε τοίς Αθήνησι λογάσι των Ελλήνων συνελθούσι επιτελέσαι μνημόσυνον ιερόν…… εγκρίσει και συνεργασία της επι των εκκλησιαστικών και της εκπαιδεύσεως Γραμματείας» και τελειώνει: «Τούτων δε γενομένων σκέψασθαι και περί μνημείου ανεγέρσεως αξίου της Ζωσιμάδων αρετής, ής επιδεικνυόμενοι διετέλεσαν, όπως άπασι κατάδηλον γέννηται ότι το τιμάν τους αγαθούς πάτριον τή Ελλάδι….»
Ημέρα του μνημοσύνου ορίσθηκε η 5η Απριλίου (Ε΄ Κυριακή των Νηστειών) 1842…
Με σχετικό επίσης βασιλικό διάταγμα, το ακόλουθο, ορίσθηκε να πενθοφορήσουν επι τρείς μέρες δάσκαλοι και μαθητές όλης της Επικράτειας:
Όθων ελέω Θεού Βασιλεύς της Ελλάδος.
Επειδή εξέλιπεν ο τελευταίος της Ζωσιμαίας Αδελφότητος Νικόλαος Ζωσιμάς
Διατάσσομεν
Χάριν των μεγάλων χρηματικών ουσιών τε και προσπαθειών τας οποίας κατέβαλεν η Αδελφότης αύτη υπέρ του φωτισμού και της Αναγεννήσεως της Ελλάδος τριών ημερών πένθος δια τους καθηγητάς και τους μαθητάς των Γνυμνασίων και λοιπών σχολείων του Κράτους. Το πένθος θέλει αρχίσει εις την πρωτεύουσαν από την Πέμπτην του τρέχοντος μηνός και εις τας επαρχίας άμα κοινοποιηθή το παρόν διάταγμα. Ο επί των εκκλησιαστικών κ.λ.π. Γραμματεύς της Επικρατείας επιφορτίζεται την εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος.
Εν Αθήναις τή 4/16 Απριλίου 1842
Όθων
Ο επί των εκκλησιαστικών κ.λ.π. Γραμματεύς της Επικρατείας
Ι. ΡΙΖΟΣ
Από το πρωϊ λοιπόν της ημέρας του μνημοσύνου πλήθος κόσμου κάθε τάξης κατέκλυσε το ναό «και πνίγος εγένετο εν καταστένω τόπω δια την συρροήν». Ευθύς δε μετά την λειτουργία, στην οποία χοροστάτησε ο επίσκοπος Αττικής ανέβηκε στον άμβωνα ο Δάσκαλος και απάγγειλε απο στήθους και «ανεπιβιάστως» μακρότατο και συγκλονιστικό εις μνήμην των Ζωσιμάδων λόγο. «Τίς υπέρ πάντας τους φιλομούσους», είπε ανάμεσα σ΄ άλλα ο Οικονόμος «συνέδραμεν εις οικοδομήν και συντήρησιν σχολείων; Οι Ζωσιμάδαι. Αυτοί την παλαιάν των Ιωαννίνων Σχολήν εστήριξαν και συνέπηξαν. Αυτοί των γεραρών καθηγητών τας συντάξεις δαψιλώς εχορήγουν. Αυτοί τους υποτρόφους διέτρεφον μαθητάς. Αυτοί τα βραβεία των ευδοκιμούντων διένειμον. Αυτοί και κοινά διδασκαλεία κατέστησαν εν οίς και διδάσκαλοι και μαθηταί και παίδες ορφανοί της πατρικής αυτών προμηθείας. Κάν άλλη τις αλλαχόθεν ελληνική Σχολή την παρ΄ αυτών εζήτει συνδρομήν ουδ΄ εκείνη της αιτήσεως απετύγχανε. Τίς διέτρεφε δι΄ οικείων εξόδων νέους ευσεβείς και χρηστοήθεις σπουδάζοντας εις τας επισήμους της Ευρώπης Ακαδημίας; Οι Ζωσιμάδαι. Κατεστράφη η καλή των Ιωαννίνων πόλις συγκαταστρέψασα και θάψασα εν τοις ερειπίοις και τον βαρύν και δυσώνυμον αυτής τύρρανον. Τίς μεταξύ των πρώτων πολιτών ώρμησεν εις ανέγερσιν των προτέρων ευαγών σκηνωμάτων της αγαθοεργίας: Οι Ζωσιμάδαι. Το δε μέγιστον και κράτιστον ότι και κληροδοτήματα κατέθηκαν εν ταις δημοσίαις Τραπέζαις και εις αυτήν προ μικρού την Τράπεζαν της Ελλάδος μεγάλα κεφάλαια χρημάτων αφ΄ ών μέλλουσι διηνεκώς συντηρείσθαι πολλαχού και ναοί και σχολεία και νοσοκομεία και ποικίλαι προς τους πένητας χορηγίαι..» Και τελείωνε: «Των αοιδίμων Ζωσιμάδων Θεοδοσίου, Αναστασίου, Νικολάου, Ζώη, Μιχαήλ των φιλαδέλφων της Ελευθέρας Ελλάδος ευεργετών και των γονέων αυτών και αδελφών αιωνία η μνήμη….»
Σημείωση: Για την αντιμετώπιση των εξόδων του μνημοσύνου ανοίχτηκε απο την επιτροπή έρανος μεταξύ των Αθηναίων που απέδωσε συνολικά 910,93 δρχ. Απο αυτές δαπανήθηκαν 556,49 δρχ το δε υπόλοιπο μαζί με 500 δρχ που προσέφερε το εκκλησιαστικό Ταμείο κρατήθηκε «αφορμή και υπόστασις των επισυλλεγομένων προς ανίδρυσιν μνημείου» που ποτέ βέβαια δεν έγινε.
Επιμέλεια Σταύρος Δερματάς
Απόφοιτος της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων