Έλληνες αεροπόροι στον αγώνα για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1912-13 του Αθανάσιου Δάλλα και Κωνσταντίνου Αργυρόπουλου.

Ο Υπίλαρχος Π. Νοταράς ίπταται εις Νικόπολιν με αεροσκάφος Μωρίς Φορμάν.

Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες στον κόσμο που χρησιμοποίησε το νέο μέσο, το αεροπλάνο, για πολεμικούς σκοπούς.
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1912, μετά από τηλεγραφική διαταγή του υπουργείου των Στρατιωτικών, ανακλήθηκαν από τη Γαλλία οι αξιωματικοί αεροπόροι, που εκπαιδεύονταν εκεί, για να επανδρώσουν το νεοσύστατο Λόχο Αεροπορίας. Επέστρεψαν οι εξής διπλωματούχοι αεροπόροι:
1. Δημήτριος Καμπέρος, Υπολοχαγός του Πυροβολικού
2. Μιχαήλ Μουτούσης, Υπολοχαγός του Μηχανικού
3. Πανούσος Νοταράς, Υπίλαρχος
4. Χρήστος Αδαμίδης, Ανθυπίλαρχος.

Στις 5 Οκτωβρίου 1912 εξετελέσθη η πρώτη αεροπορική αποστολή στο μέτωπο της Θεσσαλίας. Με την έναρξη των επιχειρήσεων του Στρατού το Γενικό Στρατηγείο έστειλε στον υπολοχαγό Καμπέρο διαταγή “περί εκτελέσεως της πρώτης πολεμικής αεροπορικής αποστολής αναγνωρίσεως”
“Εγγραφον υπ᾿ αριθμ.253
υπολοχαγόν Καμπέρον
“Ανάγκη εκτελέσητε σήμερον πτήσιν προς εχθρικόν έδαφος αναγνωρίζοντες έδαφος μεταξύ Σκόμειας και Τσαριτσάνης.
Δόνδρα τη 5-X-1912, ώρα 7 πρωίας κ.δ. Δούσμανης”.

Στα τέλη Νοεμβρίου, η Μοίρα Αεροπλάνων αποβιβάστηκε στην Πρέβεζα, όπου την υποδέχτηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό. Διοικητής της Μοίρας ήταν ο Δ. Καμπέρος ο οποίος διαφώνησε, αργότερα, με τον Γάλλο Λοχαγό Μπαρρέ και επέστρεψε, την 1η Δεκεμβρίου 1912, στο Πυροβολικό όπου αρχικά ανήκε. Με την αποχώρηση του Καμπέρου n Διοίκηση της Μοίρας Αεροπλάνων ανατέθηκε προσωρινά, λόγω της πείρας που διέθετε, στο Γάλλο Λοχαγό Μπαρρέ.

Η πρώτη πολεμική αποστολή της Μοίρας στο Μέτωπο Ηπείρου έγινε στις 5 Δεκεμβρίου 1912 από τον Υπολοχαγό Μιχάλη Μουτούση, με αεροπλάνο Μωρίς Φαρμάν. Την ίδια μέρα ο Μουτούσης υπέβαλε στη Διοίκηση της Μοίρας Αεροπλάνων έγγραφη αναφορά:
“Επιστρέψας προσεγειώθην καλώς, Κατά την προς Ιωάννινα αναγνώρισιν το αεροπλάνον διετρήθη παρά εχθρικών σφαιρών, ριφθείσαι βόμβαι έσχον καλά αποτελέσματα.
Χάνι Εμίν – Αγά, Μουτούσης”
Η πτήση αυτή σκόρπισε ενθουσιασμό στο στράτευμα και στο λαό. Έγινε μύθος, έγινε θρύλος, έγινε τραγούδι!
Σε Λαϊκή λιθογραφία της εποχής (αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος) απεικονίζεται τo ηρωικό κατόρθωμα του αεροπόρου μας, ενώ στο βιβλίο “Ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος μέσα από τις σελίδες του περιοδικού ILLUSTRATION” (Έκδοση Ελληνικής Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας) περιγράφεται με λεπτομέρεια και γλαφυρότητα το πρωτοφανές για την εποχή, εγχείρημα.

“…..Ανάμεσα σε αυτές τις μονότονες σκηνές παρουσιάζεται από καιρό σε καιρό μια αλλαγή: ένας αεροπόρος απογειώνεται για αναγνώριση. Πρόκειται για γεγονός!
Μία ηλιόλουστη μέρα ο υπολοχαγός Μουτούσης απογειώνεται από την Νικόπολη με το Maurice-Farman του και με γρήγορη ανάβαση φτάνει στα 1600 μέτρα. Τα οχυρά του Μπιζανίου, των οποίων θα πρέπει να υπεριπταθεί βρίσκονται στα 800 μέτρα. Συνεπώς θα πρέπει να μπορεί να εντοπίσει θαυμάσια τις θέσεις των οχυρώσεων. Παράλληλα όμως βρίσκεται μέσα στο βεληνεκές των Τούρκων, που κατευθύνουν εναντίον του έντονα πυρά. Απαντά αφήνοντας τέσσερις βόμβες, που όπως μαθαίνουμε αργότερα από αιχμαλώτους επιφέρουν σοβαρές ζημιές και απώλειες. Ένα βλήμα βρίσκει το
αεροσκάφος του. Δεν είναι τίποτε και λίγο αργότερα ο γενναίος αεροπόρος προσγειώνεται σε ένα ελάχιστο γεμάτο ανωμαλίες χώρο, κοντά στο Εμίν – Αγά. Τον αναμένει ο στρατηγός Σαπουντζάκης, που τον παίρνει βιαστικά με το αυτοκίνητο του, για να ακούσει από το στόμα του τις πληροφορίες που συνέλεξε. Πέρασε πια ανεπιστρεπτί η εποχή που ο στρατηγός παρακολουθούσε την μάχη καβάλα σε ένα άλογο: τώρα πια η διεύθυνση των νικηφόρων επιχειρήσεων ενός καλά οργανωμένου στρατού γίνεται από ένα αναπαυτικό αυτοκίνητο.
Μετά από μερικές μέρες ο υπολοχαγός Μουτούσης επαναλάμβανε το εγχείρημα του και ξαναπετούσε για να αναγνωρίσει τις τουρκικές θέσεις μπροστά στα Ιωάννινα. Αυτή τη φορά τον υποδέχθηκαν οβίδες που παραλίγο να του στοιχίσουν την ζωή. Μια οβίδα, που εξερράγη πάνω από το κεφάλι του, τρύπησε σε πολλές μεριές τις πτέρυγες του αεροσκάφους του και τον τραυμάτισε ελαφρά στο χέρι..”

Αργότερα, ο υπολοχαγός Μουτούσης, κατά διαταγή του υπουργείου Στρατιωτικών, αναχώρησε για την Αθήνα προκειμένου να διαθέσει την πείρα και τις ικανότητές του στην υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού. Μετά την διαγραφή από την δύναμη της Μοίρας, λόγω αεροπορικού ατυχήματος, του Μπαρρέ την διοίκηση της Μοίρας Αεροπλάνων ανέλαβε ο Γιαννιώτης Ανθυπίλαρχος Χρήστος Αδαμίδης, που τη διατήρησε μέχρι την πτώση των Ιωαννίνων.

Την ημέρα της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων, 21 Φεβρουάριου 1913, ο Χρήστος Αδαμίδης πραγματοποιεί εντυπωσιακή πτήση υπεράνω της λίμνης και της πόλης των Ιωαννίνων και  προσγειώνει το αεροπλάνο του, εν μέσω λαϊκού ενθουσιασμού, πίσω από την Μεραρχία (σημερινά Λιθαρίτσια).
Στο Αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Ιστορίας της Ελλάδος φυλάσσεται το τηλεγράφημα του Γραφείου Τύπου (Κωδικός εγγράφου 74.470) στο οποίο δίνεται η παρακάτω περιγραφή:
….. Ολίγον προ κανονιοβολισμών αφίξεως Διαδόχου εφάνη άνωθεν Ιωαννίνων διπλάνον Αδαμίδου, μυριάδες ατενίζουν ύψος επευφημούντες ατελευτήτως. Ιωαννίτης αεροπόρος διαγράψας κύκλον προσγειούται εδάφους πατρίδος. Ενθουσιασμός απερίγραπτος …

Ευχαριστούμε θερμά την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρία της Ελλάδος (Ι.Ε.Ε.Ε.) για το υλικό που μας παραχώρησε. Την φωτογράφηση του υλικού έκανε ο Λάζαρος Σακελλαρίου.

Το άρθρο είναι από το 22ο τεύχος του περιοδικού ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ