Ο καθηγητής του ΑΠΘ κ. Ορέστης Καλογήρου μας αποκαλύπτει την ιστορία πίσω από έναν γνωστό πίνακα ζωγραφικής της Ζωσιμαίας Σχολής.

Το μόνο διασωθέν έργο του 1933 από τα μαθητικά χρόνια στην Ζωσιμαία Σχολή του δεκαπεντάχρονου τότε Κώστα Καλογήρου.

Ευχαριστούμε τον Πρόεδρο του Διεπιστημονικού Οργανισμού Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης καθηγητή του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης κύριο Ορέστη Καλογήρου από τον οποίο λάβαμε πληροφορίες σχετικές με τον πολύ γνωστό πίνακα ζωγραφικής του Διδακτηρίου της Ζωσιμαίας Σχολής. Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται αναφορά στον πατέρα του κ. Ορέστη Καλογήρου Ιωάννη Καλογήρου και στον θείο του, αδελφό του πατέρα του, ζωγράφο Κώστα Καλογήρου, ο οποίος φιλοτέχνησε τον πίνακα.

Ακολουθεί το κείμενο που μας εστάλη:

Ο Ιωάννης Καλογήρου (Ιωάννινα 1916 – Θεσσαλονίκη 1997) φοίτησε μόλις δύο χρόνια στη Ζωσιμαία (1928-1930). Το 1930 ο δερματέμπορος πατέρας του Ορέστης Καλόγηρος (Ιωάννινα 1881 – Θεσσαλονίκη 1958) πτώχευσε και αναγκάστηκε να στείλει τον 14χρονο Ιωάννη εσωτερικό στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή στην Αθήνα. Ο Ιωάννης Καλογήρου από το 1987 έως 1990 δημοσίευσε σε συνέχειες μια σειρά από κείμενα στο περιοδικό Ηπειρωτική Εστία (τεύχη 435 έως 461), όταν ήταν σε ηλικία 71 έως 74 ετών, που την ονόμαζε «Σύμμεικτα Πανηπειρωτικά Φιλολογικά (με αφορμή την έκδοση των ‘Απάντων’ Δ. Στ. Σαλαμάγκα)». Στο κείμενο αυτό είναι ατάκτως ερριμμένες, βιβλιοκριτικές για βιβλία σχετικά με τα Γιάννινα και την Ήπειρο, μαζί με θεολογικές, ιστορικές, λαογραφικές και ενίοτε οικογενειακές αναφορές και προσωπικές αναμνήσεις, κυρίως από τα προπολεμικά Γιάννινα, όπου μεγάλωσε.

Στο τεύχος 432-433-434 Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 1988, στη σελ. 218, ο Ιωάννης Καλογήρου ξεκινά μια σχετικά εκτενή αναφορά στο πρώιμο εφηβικό καλλιτεχνικό έργο του αδελφού του, ζωγράφου Κώστα Καλογήρου (Ιωάννινα 1918 – Αθήνα 1993).

Γράφει στην αρχή της αναφοράς ο Ιωάννης Καλογήρου για τον αδελφό του Κώστα: «Στις περιπέτειες και τις καταστροφές της εποχής εκείνης χάθηκαν και τα έργα του αδερφού μου, ζωγράφου, Κώστα, τα οποία είχε φιλοτεχνήσει μαθητής ακόμα του Γυμνασίου στην (παλιά) Ζωσιμαία. Ήταν προσωπογραφίες – μεγεθύνσεις, με μολύβι, από φωτογραφίες και άλλες μικρές εικόνες – παλαιών Διδασκάλων των Ιωαννίνων και Καθηγητών της Ζωσιμαίας Σχολής και στόλιζαν το Γυμνασιαρχείο και το Γραφείο των Καθηγητών. Εκεί τις είδε το 1936, κατά την επίσκεψί του στα Γιάννινα, ο τότε υποδιεθυντής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα Φωκίων Ροκ και ζήτησε τον καλλιτέχνη, οποίος φοιτούσε πλέον στη Β’ – και τελευταία Τάξι – της νεοϊδρυμένης τότε (1934-1935) Παιδαγωγικής Ακαδημίας των Ιωαννίνων, υπό τον αείμνηστο πολύν Διευθυντήν Κοκκίνην.

Το Απολυτήριό το 1936 από την νεοϊδρυμένη τότε (1934-1935) Παιδαγωγική Ακαδημία Ιωαννίνων.

Φωτογραφία του Κώστα Καλογήρου από την εποχή που ήταν φοιτητής της Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα.

Μετά την γνωριμία, υπέδειξεν ο αείμνηστος Ροκ να σταλή ο νεαρός στη Σχολή Καλών Τεχνών των Αθηνών. Αυτό και έγινε. Με υποτροφία του Κληροδοτήματος του Αναστασίου Φιλίτου, στην οποία διαδέχτηκε ο Κ. Καλογήρου τον Κώστα Μαλάμο. Με υποτροφία του ίδιου κληροδοτήματος σπούδαζαν την εποχή εκείνη στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ο αείμνηστος Άγγελος Χατζής (σημ. ο αδελφός του συγγραφέα Δημήτρη Χατζή, συνταγματάρχης του ΕΛΑΣ, που εκτελέστηκε το 1948 στα Γιάννινα) και οι Σωτήρης Δάκαρης (σημ. αρχαιολόγος και μετέπειτα πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, πρώτος ξάδελφος του Ιωάννη Καλογήρου) και ο Ανδρέας Παπλωματάς.»

«Από τα έργα της μαθητικής περιόδου στα Γιάννινα του Κ. Καλογήρου σώθηκε μόνον η μεγάλη απεικόνισις του όλου κτιρίου της Ζωσιμαίας Σχολής*, το οποίο δεν μπορεί να το πάρη – σ’ όλο το μήκος του – κανένας φωτογραφικός φακός (sic). Το έργο βρίσκεται τώρα στα γραφεία της Ιεράς Μητροπόλεως στα Γιάννινα, δημοσιεύεται δε κατά καιρούς – σε σμίκρυνσι – στα Ηπειρωτικά περιοδοκά, σε άρθρα και μελέτες που αναφέρονται στα Γιάννινα και στη Ζωσιμαία. Τελευταία παρουσιάζεται και στα νεώτερα βιβλια του διακεκριμένου Ηπειρώτου Φιλολόγου, Γενικού Επιθεωρητού, Αποστόλου Παπαθεοδώρου, με την ίδια λεζάντα σε όλα (τρία είναι) χωρίς να αναφέρεται κάπου – ψίχα – και το όνομα του καλλιτέχνη, η υπογραφή του οποίου φαίνεται καθαρά, κάτω δεξιά, καθώς και η χρονολογία: 1933. Ήταν 15 χρονών τότε ο αδελφός μου, στην προτελευταία γυμνασιακή τάξι.»**

Ένα δημοσίευμα για τον νεαρό καλλιτέχνη του 1936 με ιδιόχειρη σημείωση του Ιωάννη Καλογήρου

Αμέσως μετά παραθέτει τα βιβλιογραφικά στοιχεία των τριών βιβλίων. Η οικογένεια Καλογήρου εντόπισε το ένα από αυτά στο παλαιοβιβλιοπωλείο Ίστωρ στην Ιπποκράτους στην Αθήνα, «Η συμβολή της σπουδαζούσης νεολαίας κατά τον αυτονομιακόν αγώνα της Βορείου Ηπείρου 1914», Ιωάννινα 1985, εκδόσεις ΣΦΕΒΑ. Στη σελ. 11, δημοσιεύεται τη Ζωσιμαία του Κώστα Καλογήρου. Με την υπογραφή ΚΚ και τη χρονολογία 1933 κάτω δεξιά.

————————————————–
*Ο Ιωάννης Καλογήρου έλεγε σε προφορική διήγηση πως, όταν στην δεκαετία του ’50 έγινε η ανακαίνιση της Ζωσιμαίας, που είχε μεγάλες ζημιές από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς τον Απρίλιο 1941, χρησιμοποιήθηκε το έργο του αδελφού του, καθώς τα αρχιτεκτονικά σχέδια του κτιρίου είχαν χαθεί. Δεν είναι διασταυρωμένη πληροφορία.

**Διατηρείται η ορθογραφία του συγγραφέα, αλλά όχι και η στίξη.

Τον Ιούλιο 2022 μετά από παράκληση της οικογένειας Καλογήρου ο Πατήρ Γρηγόριος Μανόπουλος, ιερέας της Μητρόπολης Ιωαννίνων, εντόπισε φωτογραφικό αντίγραφο του έργου αυτού, αλλά όχι το πρωτότυπο. Διηγείται ο Πατήρ Γρηγόριος:

«Πήγαμε σήμερα με τον αρχειονόμο και ελέγξαμε τους φακέλους της Ζωσιμαίας Σχολής στο αρχείο της Μητρόπολης. Βρήκαμε διάφορα σχέδια. Ανάμεσά τους βρέθηκε και το περί ου ο λόγος σχέδιο. Δυστυχώς όμως πρόκειται για μια πολύ καλή φωτογραφία του αυθεντικού. Από αυτήν τη φωτογραφία έχει γίνει και το αντίτυπο που βρίσκεται σε κορνίζα στα γραφεία εδώ. Όπως φαίνεται, προ του 1995, οπότε και ξεκίνησε η επιστημονική καταγραφή του αρχείου, μάλλον αφαιρέθηκε το πρωτότυπο και έμεινε το φωτογραφικό αντίγραφο. Οι διαστάσεις της φωτογραφίας είναι 20Χ25 εκ. και φέρει υπογραφή Κώστας Καλόγηρος 1933».