Ο Απόφοιτος της Ζωσιμαίας Σχολής Ευθύμιος Καξίρας πρωτοστάτης στην ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών

Στην Καθημερινή της Κυριακής (1^η Αυγούστου 2021) δημοσιεύθηκε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο «Η Διεθνής των Ελλήνων σοφών».

Με ιδιαίτερη ικανοποίηση πληροφορηθήκαμε ότι ο Απόφοιτος της Ζωσιμαίας Σχολής (1977) Ευθύμιος Καξίρας, Καθηγητής Θεωρητικής και Εφαρμοσμένης Φυσικής, Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Πρόεδρος του Τμήματος Φυσικής του Χάρβαρντ μαζί με τον Πέτρο Κουμουτσάκο, Καθηγητή Υπολογιστικής Επιστήμης, Πρόεδρο του Τμήματος Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Διευθυντή του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Υπολογιστικής του ιδίου Πανεπιστημίου πρωτοστάτησαν στην ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών (Hellenic Institute of Advanced Study / HIAS) που έχει σαν στόχους: να δημιουργήσουν γέφυρες εμπειρίας και γνώσης με την πατρίδα, να εμπνεύσουν και να στηρίξουν νέους επιστήμονες και να συνεισφέρουν στο brain gain.

Οι επιστήμονες του HIAS θα σχηματίζουν «επιτροπές σοφών» για να προτείνουν λύσεις διαφόρων προβλημάτων από όποιον τους το ζητήσει: κυβέρνηση, ακαδημαϊκά ιδρύματα, βιομηχανία.

Το πλήρες κείμενο του άρθρου, με την ανάπτυξη του σκεπτικού και των στόχων του νεοϊδρυθέντος Ινστιτούτου, καταχωρείται στον σύνδεσμο με τίτλο Η «Διεθνής» των Ελλήνων σοφών.

Εμείς από την πλευρά μας και με την ευκαιρία συμπλήρωσης ενός χρόνου από την επαναλειτουργία της Προτύπου Ζωσιμαίας Σχολής θεωρήσαμε ότι είναι χρήσιμο οι νέοι μαθητές και οι νέοι καθηγητές του σχολείου να πληροφορηθούν την πορεία κάποιων παλαιότερων αποφοίτων, ιδιαίτερα δε εκείνων που αναδείχθηκαν σε κορυφαίες προσωπικότητες του παγκοσμίου επιστημονικού «γίγνεσθαι». Είναι αυτοί οι παλιοί συμμαθητές μας που μπορούμε να τους προβάλουμε, χωρίς καμμία επιφύλαξη, σαν  το παράδειγμα, το «πρότυπο» για όλους τους φιλόδοξους, φιλοπρόοδους και φιλομαθείς μαθητές.

Καταχωρούμε παρακάτω μία επιλογή από τις σκέψεις, τις ιδέες και τις εμπειρίες των κ.κ. Ευθύμη Καξίρα και Πέτρου Κουμουτσάκου που διατυπώνονται στο συγκεκριμένο άρθρο και ιδιαίτερα εκείνων από τις οποίες αναδεικνύεται η διαρκής – και σε όλα τα επίπεδα – σύγκρουση μεταξύ αυτών που επιχειρούν για την πρόοδο και για το καλύτερο και αυτών που μάχονται για την διατήρηση των «κεκτημένων δικαιωμάτων» και των ισοπεδωτικών αντιλήψεων για την δημόσια διοίκηση και την διαχείριση των δημοσίων πόρων.

Αριστερά ο Ευθύμιος Καξίρας και δεξιά  ο  Πέτρος Κουμουτσάκος

– Έχετε διαγράψει μια λαμπρή πορεία εκτός Ελλάδας. Γιατί δεν ρίξατε μαύρη πέτρα πίσω σας;

Πέτρος Κουμουτσάκος: Πέρα από τα προφανή, από το κλίμα και τη φυσική ομορφιά της χώρας μας, όσα χρόνια κι αν έχουν περάσει αισθάνομαι κάθε φορά ότι γυρίζω στο σπίτι μου. Αυτός ο νόστος για την Ελλάδα δεν εξηγείται πάντα με τη λογική, είναι έρωτας! «Κουμπώνει» με την υπερηφάνεια που ένιωθα ως πιτσιρικάς μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων. Δεν μπορώ να την ξεχάσω και να την απαρνηθώ, λοιπόν, γιατί απλούστατα θα είναι σαν να απαρνιέμαι ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού μου.

Ευθύμης Καξίρας.: Για εμένα υπάρχει και ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης αλλά και χρέους μαζί με όσα περιέγραψε ο Πέτρος. Το ότι έφτασα εκεί που είμαι το χρωστάω σε κάποιο βαθμό στον τρόπο που μεγάλωσα και διαμορφώθηκα σε αυτή τη χώρα, στο πώς έμαθα να σκέφτομαι και να λειτουργώ μέσα από τον τρόπο που είναι δομημένη η κοινωνία της – με τα καλά και τα άσχημά της. Όλα αυτά τα κουβαλάω μέσα μου και θέλω κάτι να της επιστρέψω κι εγώ από όσα μου πρόσφερε.

– Από την εμπειρία σας, ποιες θα λέγατε ότι είναι οι πληγές του ελληνικού πανεπιστημίου;

Ευθύμιος Καξίρας: Κυρίως η εσωστρέφειά του. Δεν ευνοεί την αλληλεπίδραση με το εξωτερικό και δεν συνδέεται με την επιχειρηματικότητα. Υπηρέτησα για λίγα χρόνια ως καθηγητής στα Ιωάννινα και την Κρήτη και το διαπίστωσα από πρώτο χέρι. Τότε κυρίαρχο σύνθημα των φοιτητών ήταν «έξω οι εταιρείες από τις σχολές»· αντί να διεκδικούν ακριβώς το αντίθετο, να είναι οι εταιρείες δίπλα στο πανεπιστήμιο και να απορροφούν τους πτυχιούχους. Κι έπειτα είναι η έλλειψη αξιοκρατίας: υπάρχουν συγκεκριμένες κλίκες ακαδημαϊκών και κάνουν ό,τι θέλουν, με τη λογική «έχουμε το μαγαζάκι μας και το διαχειριζόμαστε σύμφωνα με ό,τι συμφέρει εμάς και τους φίλους μας»…

Πέτρος Κουμουτσάκος: Σε όλη την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, από το δημοτικό μέχρι το λύκειο, είναι έντονος ο συναγωνισμός, η άμιλλα. Κάνουμε τα παιδιά «πολεμιστές», για να μπουν στο πανεπιστήμιο. Και μόλις περάσουν το κατώφλι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης η άμιλλα, αντί να ενταθεί ακόμα περισσότερο, ατονεί, φθίνει, σχεδόν δαιμονοποιείται. Γιατί το να είσαι άριστος φοιτητής δεν μετράει τελικά και πολύ στην ελληνική πραγματικότητα. Ειδικά μετά την αποφοίτηση, ούτε λόγος να γίνεται. Όταν πήρα το πρώτο πτυχίο, από τη Σχολή Ναυπηγικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, μολονότι ήμουν από τους πρώτους του έτους μου, δεν υπήρχε περίπτωση να βρω δουλειά. Μόνο όποιοι ήξεραν κάποιον εφοπλιστή ή βουλευτή βολεύτηκαν αμέσως. Απογοητεύτηκα. Αν δεν έφευγα στο εξωτερικό δεν ξέρω πόσο καιρό θα είχα μείνει άνεργος. Αν δεν αλλάξει αυτό, τι καλό περιμένουμε να συμβεί;

– Τι προτείνετε, λοιπόν;

Ευθύμιος Καξίρας.: Ουσιαστική αξιολόγηση για όλους. Στο Χάρβαρντ αξιολογούμαστε κάθε εξάμηνο – και από τους ανωτέρους μας και από τους φοιτητές μας. Από τις «επιδόσεις» μας εξαρτώνται η εξέλιξη και ο μισθός μας. Κι αυτό που λέω ας μην το δουν κάποιοι μέσα από κομματικό πρίσμα. Στην κομμουνιστική Κίνα η αξιολόγηση στα ακαδημαϊκά ιδρύματα είναι συνεχής, όπως και η επιβράβευση των αρίστων…

– Ποιες είναι οι καταβολές σας; Πώς βρεθήκατε στις ΗΠΑ;

Πέτρος Κουμουτσάκος.: Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Γύθειο. Ο πατέρας μου ήταν οδηγός και αργότερα σταθμάρχης στα ΚΤΕΛ, η μητέρα μου τηλεφωνήτρια. Εκείνη θυμόταν όλο τον τηλεφωνικό κατάλογο της πόλης κι εκείνος προγραμμάτιζε τα δρομολόγια των λεωφορείων για σαράντα χωριά με χαρτί και μολύβι – κάτι που σήμερα γίνεται με υπολογιστές. Διαδραμάτισαν, λοιπόν, σημαντικό ρόλο στην κατεύθυνση που πήρα. Πήρα πτυχίο από το ΕΜΠ κι έφυγα για την Αμερική – τους λόγους, σας τους εξήγησα ήδη. Έκανα μάστερ στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν κι άλλο ένα στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Καλιφόρνιας (Caltech) στην Αεροναυπηγική και στα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά και στη συνέχεια βρέθηκα για μεταδιδακτορικές σπουδές στο Στάνφορντ – όλα με υποτροφία. Εργάστηκα επί δύο χρόνια στη NASA κι έπειτα επέστρεψα στην Ευρώπη ως καθηγητής Υπολογιστικής Επιστήμης στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Από όλα αυτά τα μέρη περισσότερο νοσταλγώ το Caltech, γιατί είναι σαν ένα μοναστήρι για επιστήμονες, όπου καθηγητές και φοιτητές συμβιώνουν με απόλυτη ισότητα. Αλλά και τη NASA, γιατί συγκεντρώνει απίστευτα μυαλά, που σκέπτονται «έξω από το κουτί», όχι με τον αναμενόμενο συμβατικό τρόπο δηλαδή. Βρίσκομαι στο Χάρβαρντ από τις αρχές του 2021.

Ευθύμιος Καξίρας.: Είμαι γέννημα θρέμμα των Ιωαννίνων. Ο πατέρας μου ήταν πολιτικός μηχανικός, εργολάβος δημοσίων έργων και η μητέρα μου νοικοκυρά. Το 1977 πέρασα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων. Ένα χρόνο άντεξα. Ήταν η εποχή των συνεχών καταλήψεων, μαθήματα δεν γίνονταν, είχα ξεκινήσει τις σπουδές μου με μεγάλη όρεξη και μου κόπηκε εντελώς η φόρα. Αποφάσισα να φύγω στο εξωτερικό. Έκανα αίτηση σε διάφορα πανεπιστήμια. Έγινα δεκτός με υποτροφία στο ΜΙΤ, στη Μασαχουσέτη. Μετά το πτυχίο έμεινα εκεί και για το μεταπτυχιακό μου και στη συνέχεια εργάστηκα επί δύο χρόνια στο ερευνητικό κέντρο της ΙΒΜ στη Νέα Υόρκη. Έγινα καθηγητής στο Χάρβαρντ το 1991, πριν από τριάντα χρόνια δηλαδή – είμαι παλαίμαχος! Μ’ ένα μικρό διάλειμμα τη δεκαετία του 2000, που επέστρεψα για λίγο στην Ελλάδα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Αλλά το θαύμα δεν κράτησε πολύ… Στη χώρα μας υπάρχουν κάποιοι ακαδημαϊκοί θύλακοι αριστείας, αλλά το γενικότερο σύστημα είναι βαθιά συντηρητικό. Οχι μόνο δεν ευνοεί καινοτομίες και αλλαγές προς κάτι καλύτερο, αλλά θέτει και εμπόδια σε όποιους το επιχειρήσουν.

Συντάκτης

Αθανάσιος Δάλλας

Υ.Γ. Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα δεν υπήρχαν στο αρχικό κείμενο και έγιναν από τον συντάκτη του άρθρου.